Vreme izolacije zbog pandemije COVID-19 nesumnjivo je ukazivalo na brojne socijalne, ekonomske i političke nepravde. Te nepravde postojale su i ranije, uprkos odbacivanju i neznanju državnih struktura, a pandemija je samo delovala kao poticaj da te nepravde barem postanu dio javnog diskursa. Nije iznenađujuće videti kako određene grupe mnogo više pate zbog takve krize. Devojke i žene, romske manjinske zajednice, zajednice Aškalije i Egipćana, LGBTKI zajednica, pojedinci i porodice sa malim primanjima našli su se u beznadnoj situaciji s povećanim rizikom od infekcije, fizičkog, emocionalnog i seksualnog nasilja.
Uz pomoć organizacije Demokratije za razvoj, IIHR KS održao je virtualnu raspravu sa aktivistima iz većine zemalja zapadnog Balkana kako bi raspravljao o trenutnoj situaciji na rodno zasnovanom nasilju, hitnim paketima koje su odobrile relevantne vlade i civilno društvo i aktivisti. Feminističke grupe i organizacije civilnog društva bile su prve grupe koje su reagovale na ne uključivanje žena u hitne i rehabilitacijske pakete i neuspjeh u rješavanju ženskih potreba uopste i problematizirale prividnu činjenicu da se žene suočavaju s nivoima izolacije i pojačano fizičko, emocionalno i seksualno nasilje.
Da li je kuća sigurno mesto za sve?
U patrijarhalnom društvu dom je povezan u fizičkom i mentalnom prostoru koji je odvojen od onoga što se događa izvan njega, a pravila se u velikoj mjeri temelje na rodnim normama. Što se događa kod kuće ostaje kod kuće. Rad koji se obavlja kod kuće smatra se prirodnim i nema nikakve veze s ekonomskim, socijalnim ili političkim sistemom u cjelini i ne uživa vrijednost u neoliberalnim politikama. Stoga se nasilje nad devojčicama i ženama dosledno smatra privatnom stvari u porodici i nije zauzelo svoje dostojno mesto u javnom diskursu, niti je dobilo odgovarajuće lečenje i odgovor relevantnih institucija.
Izolacija, koja je trajala više od tri meseca u većini zemalja Zapadnog Balkana, obeležila je zabrinjavajuće brojke u rodno zasnovanom nasilju, iako feminističke aktivistkinje imaju tendenciju da statistika nije stvarnost. Ženama i pripadnicima LGBTKI zajednice uskraćena je ekstremna razina mogućnosti prijavljivanja slučajeva nasilja, pružanja pomoći u stvarnom vremenu i pristupa skloništima, javnim zdravstvenim službama i dr.
Kuća se nije pokazala sigurno mjesto i raj mentalnog i fizičkog mira koji je trebao biti, a pandemija je razjasnila opasnost koja dolazi od dugotrajnog ugnjetavanja žena unutar kuće u drugim javnim sferama. Mnoge djevojke i žene suočene sa otpuštanjem, izolacijom u fizičkom prostoru s postojećim ili potencijalnim nasilnicima suočene su s činjenicom da ne mogu lako pozvati policiju ili potražiti utočište daleko od kuće. Odgovor i neposredna rešenja pratili su pritisak civilnog društva i feminističkih aktivista koji su se zalagali za stvaranje sigurnih telefonskih linija za žrtve rodno zasnovanog nasilja i druge ad hoc politike. Prema aktivistima iz različitih zemalja, isti scenarij dogodio se u gotovo svim zemljama.
Pandemija za žene u ekonomskom pogledu:
U ekonomskom smislu, žene su nesrazmerno pogođene takvim krizama. S obzirom da visoki postotak žena širom sveta radi honorarno ili su deo neformalne ekonomije, prva su grupa koja je napustila posao, lišena primanja, a ekonomska rehabilitacija je mnogo teža i duža nego za muškarce.
Na produktivnu i reproduktivnu ulogu žena u formalnoj i neformalnom gospodarstvu duboko uticu ekonomske, socijalne i političke krize.
Prema Sophie Herman, neplaćena ekonomija reproduktivne skrbi, za koju se smatra da je prirodno ženska, djeluje kao “amortizer” u situacijama takvih kriza. Žene su koje u kriznim situacijama nose teret brige o djeci i starijim osobama, nastavljaju s još intenzivnijim poslovima u domaćinstvu (čišćenje, kuhanje itd.) i lakše napuštaju formalnu i neformalnu ekonomiju (otpuštaju se s posla). Prema podacima Međunarodne organizacije rada (ILO), žene širom svijeta provode 16,4 milijarde sati radeći na kućnim poslovima i neplaćenim njegama. Tijekom razgovora s feminističkim aktivistkinjama Zapadnog Balkana, rečeno je da je ovaj mentalitet i okvir društvenog funkcioniranja potpuno isti i vrijedi u svim zemljama regije.
Istraživanja pokazuju da je, kada se epidemija ebole dogodila u zapadnoj Africi, značajan deo žena takođe pretrpelo psihološku traumu zbog činjenice da su primarno odgovorne za bolest i strahuju da bi virus mogao prenijeti na njihovu djecu.
S druge strane, žene čine oko 70% zdravstvenih radnika u svetu, što nije izuzetak za Kosovo i ostale susedne zemlje. Takođe, sve osnovne usluge koje su bile aktivne u razdoblju izolacije, poput tržišta hrane i apoteka sastoje se od znatno većeg postotka žena kao radne snage. Osim direktnog rizika od zaraze virusom COVID-19 i dugog radnog vremena, zatvaranje škola i vrtića stavilo je ove žene u nepovoljnost koje su morale pronaći alternative, uključujući brigu o deci i prevoz od kuće do posla.
Razgovori sa feminističkim aktivistkinjama u regionu izvukli su brojne zaključke i produbili saznanja o sistematskom ugnjetavanjeu žena, bilo u privatnom ili javnom domenu. Međutim, organizacije civilnog društva i feministički pokreti u regionu i širom sveta, za vreme i posle izolacije, praktički su nastavili svoj rad i akcije, pokrećući na taj način javne rasprave o položaju žene i njihovoj ulozi. Panelisti su više puta naglasili da takav hitan povratak nejednakosti „statusa kvota“ koji karakterizira naša društva ne treba dopustiti, ali moramo inzistirati na strukturalnom prelazu u ekonomiju koja vrednuje dom i brigu i omogućuje bolji život svima kroz socijalne politike. Pandemija se može shvatiti kao poziv da se probudimo iz stanja neutralnosti i odbacimo diskriminatorne politike koje potkopavaju iskustva određenih grupa i suzbijaju ih.
Naglašena je i važnost prekograničnog feminističkog pokreta i potreba za saradnjom i povezivanjem feminističkih pokreta u regionu. Kombinacijom teorije i prakse možemo postići priznanje iskustva žena i njihovih drugih identiteta i garantirati jednakav socijalni, ekonomski i politički status. Feministički pokreti s jedne strane i civilno društvo s druge strane mogu potaknuti radikalne promene na socijalnom i državnom nivou.
Ovaj je članak je napisan od strane IIHR KS u sklopu inicijative “Akcija zajednice za promicanje roditeljskog dopusta” u okviru projekta “Socijalni dijalog za socijalnu pravdu” koji provodi Demokratija za razvoj, financira ga Međunarodni centar Olof Palme, a podržava švedska vlada.
Find here the article in ENGLISH
Find here the article in CROATIAN
Find here the article in BOSNIAN
Find here the article in MACEDONIAN
